 | ||||||||||
| Φωτο:[ http://www.psmochou.gr/] |
‘’ΤΟ ΤΟΠΩΝΥΜΙΟ “ΜΟΧΟΣ”
‘’Τιμής-ένεκεν΄΄θα παραθέσω εν αρχή την γνώμη της ‘’Αειμνήστου’’Πόπης Αποστολάκη*, όπως την διατύπωσε με άρθρο της στην εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ στις 6-4-2009..[http://www.patris.gr/articles/154639?PHPSESSID]
-Λίγα λόγια για να αποκατασταθούν κάποιες παρερμηνείες τόσο της ετυμολογίας του τοπωνυμίου «Μοχός», όσο και του ανθρωπωνυμίου Μόχογλου.
Οι Μοχιανοί – λέει – ετυμολογούν το όνομα αυτό από τον «μυχό» επειδή κάποτε η Σταλίδα υπήρξε λιμάνι του Μοχού. Πώς όμως μετατρέπεται το “υ” του “μυχού” στο “ο” του “Μοχού”; (π.χ. άλλο “μύλος” και άλλο “μόλος /μώλος”)1 . Τα λεξικά αναφέρουν ότι η ετυμολογία του “Μοχού” είναι άγνωστη. Εγώ θα προσέθετα ανεπιβεβαίωτη, διότι η έρευνα τρέχει.
Η πρόταση που έχω να κάνω (πάντα με ιστορική επιφύλαξη) είναι η σύνδεση του ονόματος του Μοχού < ο Μοχός, με το όνομα του φιλοσόφου από την Σιδώνα Μόχου < ο Μόχος. Η μόνη διαφορά των δύο ονομάτων είναι η αλλαγή του τόνου, κάτι που συμβαίνει συχνά και σήμερα, π.χ. η καρδία έγινε καρδιά, η Καλλή έγινε Κάλλη. Ο φιλόσοφος Μόχος αναφέρεται από τον αρχαίο ‘Έλληνα γεωγράφο, ιστορικό Στράβωνα (Strab. 16, 757), ο οποίος έζησε από το 64/63 π. Χ. ως το 23 μ. Χ. Ως γνωστόν ο Στράβων περιηγήθηκε και μελέτησε αρκετά την Κρήτη. Επειδή ο σκοπός μου εδώ δεν είναι επιστημονική ιστορική έρευνα, αλλά η ενημέρωση των νέων κυρίως Μοχιανών – και όχι μόνο - για το όνομα της γενέτειρας μας, θα προχωρήσω στον ……. Ιμπραχίμ Μόχογλου. Κι αυτό διότι αρκετοί με φανατισμό υποστηρίζουν ότι το τοπωνύμιο Μοχός προήλθε από το ανθρωπωνύμιο Μόχογλου.
Στα τούρκικα η κατάληξη “ογλου” σημαίνει το παιδί, πχ. Παπάζογλου < (τουρκικο papaz = παπάς + ογλου) = το παιδί του παπά, όπως στα ελληνικά η κατάληξη – όπουλος δηλώνει καταγωγή ή (και) το παιδί. Λέμε στα χωριά μας, για παράδειγμα: η Μαρία η παπαδοπούλα, κι ο κόσμος καταλαβαίνει ότι ανάμεσα σε τόσες Μαρίες, πρόκειται για την κόρη του παπά. Πολλά είναι τα παραδείγματα που στη Νέα Ελληνική Γλώσσα το δεύτερο συνθετικό δηλώνει το παιδί του πρώτου, π.χ. Αγγελόπουλος, Κρητικόπουλος…… Και στην Αρχαία Ελληνική Γλώσσα συμβαίνει κάτι ανάλογο, αλλά με – βεβαίως – άλλες καταλήξεις, που δεν είναι του παρόντος.
Επομένως Μόχογλου σημαίνει το παιδί του Μοχού (με την έννοια, το παιδί που γεννήθηκε στον Μοχό ή που κατάγεται απ’ αυτόν, όπως Κρητικόπουλος, το παιδί που γεννήθηκε στην Κρήτη ή που κατάγεται από την Κρήτη, ή ακόμα το παιδί του Κρητικού). Άρα με τη λαϊκή αυτή ερμηνεία ο Μοχός προηγείται χρονικά του Μόχογλου. Μια μικρή ιστορική προσέγγιση θα επιβεβαιώσει την χρονική προΰπαρξη της κωμόπολης Μοχού - με το ίδιο όνομα πάντα - από τον Τούρκο αγά Μόχογλου, ο οποίος σημειωτέον ήταν γενίτσαρος.
Η Ενετοκρατία στην Κρήτη διήρκεσε από το 1211 ως το 1669, οπότε κατέλαβαν οι Τούρκοι το νησί. Κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων ο Μοχός μαρτυρείται στις βενετικές απογραφές2 με το όνομα (στα λατινικά) Mogho, κάτι ανάλογο δηλ. με το Mochos ή Mohos που γράφουν σήμερα οι πινακίδες. Ένα πιο συγκεκριμένο παράδειγμα: ο Καστροφύλακας (Κ 95) αναφέρει ότι ο Μοχός το 1583 είχε 451 κατοίκους. Όταν δηλαδή ο Μοχός ανθούσε και λουλούδιζε, ο Μόχογλου όχι μόνο δεν υπήρχε, αλλά γεννήθηκε δυο-τρεις αιώνες μετά. Ο εν λόγω αγάς πήγε να το παίξει και … “παλικάρι” στους ηρωικούς αδελφούς Βέργα, οι οποίοι παλικαρίσια απέδειξαν στο σινάφι του Μόχογλου “τι εστί Μοχιανός”.
Απευθύνομαι κυρίως στα νέα παιδιά (με την ιδιότητα της εκπαιδευτικού): Το όνομα της κωμόπολης μας είναι γένους αρσενικού. Ο Μοχός, όχι, το Μοχό. Συχνά ακούγεται: “πάμε στο Μοχό” λάθος, αντί “πάμε στον Μοχό” ή “από πού είσαι; από το Μοχό”, λάθος, “από τον Μοχό”, καθώς τα κύρια αρσενικά ονόματα στην Αιτιατική Ενικού συνοδεύονται από το άρθρο με “ν” (τον).
1 Βεβαίως τον λόγο στο σημείο αυτό έχουν οι Γλωσσολόγοι.
2 Στην έρευνα μου για τα ανθρωπωνύμια στην Κρήτη, θα προσπαθήσω να αποδείξω ότι ο Μοχός μαρτυρείται από τα αρχαιότερα των….. ενετικών χρόνων...
* Η Πόπη Αποστολάκη ήταν ονοματολόγος-ιστορικός, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Heidelberg, ενώ παράλληλα εργάστηκε ως εκπαιδευτικός στο Ηράκλειο
-Λίγα λόγια για να αποκατασταθούν κάποιες παρερμηνείες τόσο της ετυμολογίας του τοπωνυμίου «Μοχός», όσο και του ανθρωπωνυμίου Μόχογλου.
Οι Μοχιανοί – λέει – ετυμολογούν το όνομα αυτό από τον «μυχό» επειδή κάποτε η Σταλίδα υπήρξε λιμάνι του Μοχού. Πώς όμως μετατρέπεται το “υ” του “μυχού” στο “ο” του “Μοχού”; (π.χ. άλλο “μύλος” και άλλο “μόλος /μώλος”)1 . Τα λεξικά αναφέρουν ότι η ετυμολογία του “Μοχού” είναι άγνωστη. Εγώ θα προσέθετα ανεπιβεβαίωτη, διότι η έρευνα τρέχει.
Η πρόταση που έχω να κάνω (πάντα με ιστορική επιφύλαξη) είναι η σύνδεση του ονόματος του Μοχού < ο Μοχός, με το όνομα του φιλοσόφου από την Σιδώνα Μόχου < ο Μόχος. Η μόνη διαφορά των δύο ονομάτων είναι η αλλαγή του τόνου, κάτι που συμβαίνει συχνά και σήμερα, π.χ. η καρδία έγινε καρδιά, η Καλλή έγινε Κάλλη. Ο φιλόσοφος Μόχος αναφέρεται από τον αρχαίο ‘Έλληνα γεωγράφο, ιστορικό Στράβωνα (Strab. 16, 757), ο οποίος έζησε από το 64/63 π. Χ. ως το 23 μ. Χ. Ως γνωστόν ο Στράβων περιηγήθηκε και μελέτησε αρκετά την Κρήτη. Επειδή ο σκοπός μου εδώ δεν είναι επιστημονική ιστορική έρευνα, αλλά η ενημέρωση των νέων κυρίως Μοχιανών – και όχι μόνο - για το όνομα της γενέτειρας μας, θα προχωρήσω στον ……. Ιμπραχίμ Μόχογλου. Κι αυτό διότι αρκετοί με φανατισμό υποστηρίζουν ότι το τοπωνύμιο Μοχός προήλθε από το ανθρωπωνύμιο Μόχογλου.
Στα τούρκικα η κατάληξη “ογλου” σημαίνει το παιδί, πχ. Παπάζογλου < (τουρκικο papaz = παπάς + ογλου) = το παιδί του παπά, όπως στα ελληνικά η κατάληξη – όπουλος δηλώνει καταγωγή ή (και) το παιδί. Λέμε στα χωριά μας, για παράδειγμα: η Μαρία η παπαδοπούλα, κι ο κόσμος καταλαβαίνει ότι ανάμεσα σε τόσες Μαρίες, πρόκειται για την κόρη του παπά. Πολλά είναι τα παραδείγματα που στη Νέα Ελληνική Γλώσσα το δεύτερο συνθετικό δηλώνει το παιδί του πρώτου, π.χ. Αγγελόπουλος, Κρητικόπουλος…… Και στην Αρχαία Ελληνική Γλώσσα συμβαίνει κάτι ανάλογο, αλλά με – βεβαίως – άλλες καταλήξεις, που δεν είναι του παρόντος.
Επομένως Μόχογλου σημαίνει το παιδί του Μοχού (με την έννοια, το παιδί που γεννήθηκε στον Μοχό ή που κατάγεται απ’ αυτόν, όπως Κρητικόπουλος, το παιδί που γεννήθηκε στην Κρήτη ή που κατάγεται από την Κρήτη, ή ακόμα το παιδί του Κρητικού). Άρα με τη λαϊκή αυτή ερμηνεία ο Μοχός προηγείται χρονικά του Μόχογλου. Μια μικρή ιστορική προσέγγιση θα επιβεβαιώσει την χρονική προΰπαρξη της κωμόπολης Μοχού - με το ίδιο όνομα πάντα - από τον Τούρκο αγά Μόχογλου, ο οποίος σημειωτέον ήταν γενίτσαρος.
Η Ενετοκρατία στην Κρήτη διήρκεσε από το 1211 ως το 1669, οπότε κατέλαβαν οι Τούρκοι το νησί. Κατά τη διάρκεια αυτών των χρόνων ο Μοχός μαρτυρείται στις βενετικές απογραφές2 με το όνομα (στα λατινικά) Mogho, κάτι ανάλογο δηλ. με το Mochos ή Mohos που γράφουν σήμερα οι πινακίδες. Ένα πιο συγκεκριμένο παράδειγμα: ο Καστροφύλακας (Κ 95) αναφέρει ότι ο Μοχός το 1583 είχε 451 κατοίκους. Όταν δηλαδή ο Μοχός ανθούσε και λουλούδιζε, ο Μόχογλου όχι μόνο δεν υπήρχε, αλλά γεννήθηκε δυο-τρεις αιώνες μετά. Ο εν λόγω αγάς πήγε να το παίξει και … “παλικάρι” στους ηρωικούς αδελφούς Βέργα, οι οποίοι παλικαρίσια απέδειξαν στο σινάφι του Μόχογλου “τι εστί Μοχιανός”.
Απευθύνομαι κυρίως στα νέα παιδιά (με την ιδιότητα της εκπαιδευτικού): Το όνομα της κωμόπολης μας είναι γένους αρσενικού. Ο Μοχός, όχι, το Μοχό. Συχνά ακούγεται: “πάμε στο Μοχό” λάθος, αντί “πάμε στον Μοχό” ή “από πού είσαι; από το Μοχό”, λάθος, “από τον Μοχό”, καθώς τα κύρια αρσενικά ονόματα στην Αιτιατική Ενικού συνοδεύονται από το άρθρο με “ν” (τον).
1 Βεβαίως τον λόγο στο σημείο αυτό έχουν οι Γλωσσολόγοι.
2 Στην έρευνα μου για τα ανθρωπωνύμια στην Κρήτη, θα προσπαθήσω να αποδείξω ότι ο Μοχός μαρτυρείται από τα αρχαιότερα των….. ενετικών χρόνων...
* Η Πόπη Αποστολάκη ήταν ονοματολόγος-ιστορικός, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Heidelberg, ενώ παράλληλα εργάστηκε ως εκπαιδευτικός στο Ηράκλειο
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
-Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Μοχού μας αναφέρει σχετικά με την Ιστορία της περιοχής τα κάτωθι: Η τοποθεσία του σημερινού οικισμού του Μοχού πρέπει να άρχισε να κατοικείται μόνιμα γύρω στον 8ο με 9ο αιώνα μ.Χ.Πρώτοι οικιστές, σύμφωνα με την παράδοση, φέρονται καλόγεροι που ζούσαν σε διάφορα μοναστήρια που φαίνεται να είχαν ιδρύσει οι ίδιοι γύρω από τη σημερινή θέση του χωριού.Σε βενετικά αρχεία του 15ου και 16ου αιώνα καθώς και μετέπειτα σε τουρκικά γίνεται λόγος για πρώτη φορά για την αγροικία της Σταλίδας. Από αυτά βγαίνει το συμπέρασμα ότι η ευρύτερη περιοχή της Σταλίδας ανήκει από τότε στην ευρύτερη περιοχή που καταλαμβάνει ο Μοχός για πάνω από 400 χρόνια.Σύμφωνα με κείμενο του Χουρμούζη Βυζαντίου από το βιβλίο του «Κρητικά» του 1842: «πρὸς τὸ δυτικοβόρειον τοῦ ποταμοῦ Λαγκᾶ ἢ Αὐδιώτικον ἢ Σφεντυλιανό, 4 μίλια εἶναι τὸ χωρίον Μοχὸς , κείμενος ἐπὶ θέσεως πετρώδους, εἰς τὴν δυτικὴν ἄκραν μίας ὡραίας πεδιάδος, ἐχούσης 6 μιλῖων περιφέρειαν, πρὸς Βορρᾶν τοῦ χωρίου εἶναι σειρὰ βουνῶν, τὸ ὑψηλότερο τῶν ὁποίων λέγεται Κεφάλα καὶ ἔχον ἐρείπια ἀρχαιότητος (ἐπὶ δὲ τῆς μεσημβρινῆς ὑπωρείας τῆς εἶναι μία μικρὰ λίμνη, Λιγαρὰ ὀνομαζομένη) καὶ πρὸς Μεσημβρινὸν εἶναι εἰς τερπνότατος λόφος, Ἀνεμομύλοι λεγόμενος, τοῦ ὁποίου τὰ πέριξ εἶναι κατάφυτα ἀπὸ ἀμπέλους. Ἐπὶ δὲ τῆς κορυφῆς τοῦ φαίνονται ἐρείπια ἀρχαῖα…[ http://www.psmochou.gr/?page_id=65]
----------------------------------------------------------------------------------------------------------
-Εγώ δεν έχω παρά να συμπληρώσω και μία άλλη δική μου άποψη γυρνώντας ακόμα πιο πίσω ,στην Μινωική περίοδο της Κρητικής Ιστορίας, καθ’ όσον υπάρχουν ευρήματα τα οποία μαρτυρούν ότι η περιοχή ‘κατοικείτο από το 1200 π.χ….Ανατολικά του σημερινού Μοχού και σε κοντινή απόσταση από αυτόν υπήρχε Αρχαίος οικισμός πάνω σ’ένα μικρό υψίπεδο της καμπίσιας έκτασης, που ονομάζεται σήμερα ‘’Λιγαράς’’.Στο μέρος αυτό υπάρχει και λειτουργεί ακόμα μία μικρή λίμνη, [τεχνητός αποταμιευτήρας νερού] που απλώνεται σε έκταση τριών στρεμμάτων περίπου και στις παρυφές της υπάρχουν διάσπαρτα πήλινα θραύσματα και σωρείες από πελεκητές κτιρόπετρες οι οποίες έχουν ανασυρθεί στην επιφάνεια από τα άροτρα των καλιεργητών. Προφανώς πέριξ της λίμνης υπήρχαν εργαστήρια αγγειοπλαστικής καθ’ όσον ανευρέθησαν και κάποιες μεγάλες γούρνες από αστράκι φτιαγμένες [κόκκινο χώμα αναμεμειγμένο με πολύ ψηλά χαλικάκια ,ψημένο σε μεγάλες θερμοκρασίες , μεγάλης αντοχής, σχεδόν άθραυστο] μέσα στις οποίες μάλασαν το κοκκινόχωμα που αφθονούσε στην γύρω περιοχή.Με το ίδιο υλικό είχαν στρώσει και την λίμνη, στεγανοποιώντας την καλύτερα και το οποίο σωζόταν μέχρι προσφάτως που την εκβάθυναν..Η περιοχή δηλαδή αυτή ήταν μια βιοτεχνική μονάδα που κατασκεύαζε πήλινα αντικείμενα [από μικρά αγγεία μέχρι μεγάλους πίθους όπως μαρτυρούν τα βήσαλα]…Στο βόρειο μέρος της λίμνης και σε μικρή απόσταση δεσπόζει η κορυφή της Ανεμοσκιάς [Ιερόν Κορυφής] περιτοιχισμένο με μεγάλους ογκόλιθους με έκταση ένα στρέμμα περίπου διάσπαρτο και αυτό από τα σπασμένα απομεινάρια των αρχαιοκαπήλων…Στη πίσω μεριά του λόφου και δίπλα στην θάλασσα απλώνεται το Ανάκτορο των Μαλίων…..Το Τοπωνύμιο λοιπόν Μοχός το πήρε ο σημερινός οικισμός από την συγκεκριμένη περιοχή η οποία ‘κατοικείτο από τα Πρωτομινωικά χρόνια…Την κατάληξη –σος..-ος την συναντούμε σχεδόν σε όλα τα Μινωικά Τοπωνύμια..[ Κνωσσός-Φαιστός-Αμνισός-Πραισός-Λυττός-Μόχλος-Αλικαρνασός-Ζώμινθος-Τυλισός-Ζάκρος-Παλαίκαστρος-Στύλος-Κομμός-Μύρτος-Ίτανος..κ.α]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου